GELİŞİMSEL DEĞERLENDİRME NASIL OLMALIDIR?
Değerlendirmenin bir amacı var mı?
Değerlendirme belirli bir amaca dönük olmalıdır. Bu amaca uygun değerlendirme yöntemi ve aracı belirlenmelidir. Değerlendirme amaçlı hazırlanan standart testlere bakıldığında belirli bir amaç için geliştirildiği görülür, aynı zamanda çocuğa yönelik hazırlanan çalışmalar da yine bir amaca yönelik olmalıdır. Aynı zamanda sağlıklı yorumlamak ve elde edilen sonuçların tutarlılığını ve güvenirliğini sorgulayabilmek için de değerlendirmenin bir amaca dönük olması önemlidir. Bir çocuğu değerlendireceğimiz zaman öncelikle çocuğun öyküsünü öğrenmeli ve bu doğrultuda kendimize bir yol çizmeliyiz. Örneğin Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu olan bir çocuğa sorununun bilincinde olarak değerlendirme yapmalı uygun testleri uygulamalı ve önerilerde bulunmalıyız. Bu amaca uygun değerlendirme yöntemi ve aracı belirlenmelidir. Amacın belirlenmesi kadar uygun değerlendirme yöntemini seçmek de çok önemlidir.
Değerlendirme testleri her çocuğa uygulanabilir mi?
Değerlendirmede hangi aracın kullanılacağına da mutlaka o konuda eğitimi olan bir uzman tarafından karar verilmelidir. Bu araç belirlenirken dikkat edilmesi gereken en önemli şeylerden biri çocuğun yaşıdır. Örneğin 8 yaşındaki bir çocuğa Denver II Gelişimsel Tarama Envanteri uygulanamaz çünkü bu tarama testi yalnızca 0-6 yaş arasındaki çocuklar içindir. Çocuklar her yaşta farklı gelişimsel süreçlerden geçerler haliyle de bu süreçler birbirinden farklı olarak ilerler, yaşamın ilk yıllarında büyüme çok hızlı bir biçimde gerçekleşirken çocuğun yaşı büyüdükçe büyümesi de yavaşlayacaktır. Bu nedenle örneğin 12 yaşındaki bir çocuğa 3 yaşındaki bir çocuğa uygun değerlendirmeler yapmak hem çocuk açısından anlamsız olacaktır hem de değerlendirme süreci açısından faydasız olabilir. Ayrıca çocuğa yine gelişim düzeyine uygun bir biçimde değerlendirmenin ne amaçla yapıldığı çocuğun kendini daha rahat hissetmesi ve sürecin daha olumlu geçmesi amacıyla anlatılmalıdır.
Gelişimsel Değerlendirmede Bireysel Farklılıklar olabilir mi?
Gelişim değerlendirilirken bireysel farklılıklar dikkate alınmalıdır. Piaget’nin de Bilişsel Gelişim kuramında sıklıkla vurguladığı gibi gelişimde bireysel farklılıklar vardır. Tüm çocuklar birbirinden farklıdır, hatta ikiz kardeşler bile birbirinden çok farklı olabilir. Bu nedenle değerlendirmede tamamen belirli fikirlere ve yöntemlere yoğunlaşmak yerine gelişimde bireysel farklılıklar olabileceği göz önünde bulundurulmalıdır. Örneğin emeklemeyen bir bebeğin illa ki fiziksel olarak bir sorunu olması gerekmez, bazı bebekler hiç emeklemeden direkt olarak yürüme aşamasına geçebilirler ve bu durumda hiçbir sorun yoktur. En kısa süreli ve en etkili değerlendirme yöntemi planlanmalıdır.
Gelişimsel Değerlendirmeyi Ne Zaman Yaptırmalıyım?
Değerlendirme aşamasında zaman da çok önemli bir faktördür çünkü özellikle okul öncesi ve bebeklik döneminde gelişim çok hızlı olduğu için gelişimde yaşanan kayıpların telafi edilmesi de bir o kadar zor olabilir. Birçok problemde erken tanı büyük önem arz eder, değerlendirmenin hızlı olmasının yanı sıra yine vakit kaybetmemek adına etkili olması da gerekir.
Değerlendirmede nelere dikkat edilmeli?
Değerlendirmelerde çocuğun yararı ilkesi gözetilmelidir. Değerlendirme sürecinde esas amaç çocuğa fayda sağlamak olmalıdır. Çocuk için faydalı olmayacak ya da çocuğun rahatsız olacağı, kendini kötü hissedeceği durumlardan kaçınılmalıdır. Aynı zamanda değerlendirme aşamasında çocuğun isteği de çok önemlidir. Örneğin çocuk kendini rahatsız hissediyorsa ve isteksizse bu durum değerlendirmenin sonuçlarına da yansıyacaktır ve değerlendirmenin verimliliğini düşürecektir. Değerlendirmenin çocuğun yararına olması hem çocuk için hazırlanan programın geliştirilmesi hem de çocuğa verilen hizmetlerin çeşitliliğinin artmasını sağlar. Ve çocukların özgüvenlerinin olumlu yönde desteklenebilmesi için değerlendirme süreci boyunca çocuğun yapamadıklarından çok yapabildiklerine odaklanılması da çok önemlidir. Profesyonel, yasal ve etik açıdan uygun olmalıdır. Yasal veya etik olmayan değerlendirme biçimlerinden kesinlikle kaçınılmalıdır. Profesyonel olmayan yöntemler de değerlendirmenin kalitesini ve niteliğini zedeler. Aile merkezli bütüncül değerlendirme yaklaşımı benimsenmelidir. Aile merkezli bir yaklaşım benimsemek, ailelerin çocukları hakkında daha kolay bir biçimde bilgi paylaşımı yapabilmelerini sağlar. Çocuğun öyküsünü aile bazında öğrenmek özellikle önemlidir. Örneğin çocuğa yalnızca belirli testleri uygulamak ve test sonuçlarını aileyle paylaşmak değerlendirme sürecinin sağlıklı bir biçimde geçmesi açısından yararlı olmayacaktır, aile de sürece dahil edilmeli ve bu konuda gösterdikleri çabalar takdir edilmelidir. Çocuğun yaşına uygun, gelişimsel ve bireysel değerlendirmeler yapılmalıdır. Çocuğun konuştuğu dile ve yaşadığı kültüre uygun olmalıdır. İnsanlarla iletişim kurabilmemizi sağlayan en önemli etkenlerden biri de dildir. İki insan aynı dilleri konuşamasa da birbirlerini bir şeyler anlatabilir fakat bunun da bir sınırı vardır. Bu nedenle değerlendirmeyi uygulayan kişiler çocuğun anadilini konuşabilmeliler. Kültür faktöründen bahsedecek olursak da bizi biz yapan en önemli faktörlerden biri hiç şüphesiz kültürümüzdür. Hayata bakışımızdan gelişimimize kadar yaşadığımız kültür bizi şekillendirir. Standart değerlendirme biçimleriyle çocukların ailelerini ve kültürlerini anlayamayız, o yüzden örneğin değerlendirme ya da aileye bilgi verme esnasında gözlem yapmak çok önemlidir ve çocuğun içinde yaşadığı kültür kesinlikle dikkate alınmalıdır. Çocuğa dair bilgiler çok yönlü kaynaklardan elde edilmelidir. Değerlendirme sürecinin sağlıklı olması için çocuğun yaşı yeterince büyükse çocuk da dahil olmak üzere çocukla uzun süre vakit geçiren ve çocuğu tanıyan farklı kaynaklardan bilgi edinilmesi önemlidir. Örneğin anne babası çalışan ve bakıcıyla kalan bir çocuk hakkında yalnızca anne babasının bilgi vermesi yeterli gelmeyebilir çünkü gün içerisinde çocukla en çok vakit geçiren kişi bakıcısıdır bu nedenle çocuğu en çok gözlemleme şansına sahip olan da o olduğu için çocuk hakkında çok daha fazla ve doğru bilgi verebilir.
UZMAN ÖĞRETİCİ
Seda HEPGÜL
Kaynak:
TUNÇELİ, H. İ., Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Okul Öncesi Eğitimi ABD, ZEMBAT, R., & Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi, O. Ö. E. A. (n.d.). Erken Çocukluk Döneminde Gelişimin Değerlendirilmesi ve Önemi.